Olga Tokarczuk, Anna In w grobowcach świata, Wydawnictwo Literackie, Kraków, 2019.
Olga Tokarczuk proponuje współczesną powieść o człowieczeństwie, sięgając do starożytnych wierzeń i przywołując mit o walce ze śmiercią. Pokazuje również, że bogowie są tylko ludźmi.
Tytułowa postać decyduje się zejść do podziemnego świata, którym rządzi jej starsza siostra, aby jak się domyślamy, pogodzić się z nią, zapominając dawne urazy. Rozumie jednak, że jej misja może się nie powieźć, dlatego też prosi swoją towarzyszkę o interwencję, jeśli w ciągu trzech dni nie wróci. Olga Tokarczuk
w powieści czerpie z sumeryjskiego mitu o bogini Inanie. Przyjrzyjmy się wybranym analogiom do starożytnych zapisów.
Warto zwrócić uwagę na zabieg językowy polegający na zastosowaniu powtórzeń — zjawisko bardzo często występujące w poetyckich tekstach sumeryjskich, a także bezpośrednią analogię do imion bohaterów.
Autorka powiela fundamentalne wydarzenia zapisane na glinianych tabliczkach. Dotyczą one nie tylko samej przypowieści o Inanie, ale przede wszystkim odnoszą się do całości boskiego porządku w wierzeniach Sumerów. Mamy więc czworo bogów tworzących szczyt panteonu oraz ich samych jako twórców życia na ziemi. Podobnie przedstawiono również historię stworzenia żywych istot, w tym człowieka, który miał wykonywać boskie polecenia związane z kształtowaniem i rozbudową ziemskiej rzeczywistości. Olga Tokarczuk bardzo plastycznie przedstawia boskie siły me rządzące każdą jednostką we wszechświecie oraz wszelkimi aktywnościami. Dzieje się to w czasie uczty, w czasie której Inana podstępnie zdobywa me z rąk swojego ojca (w powieści i mitach wydarzenie to odzwierciedlono w odmiennych momentach życia bogini). W sugestywny sposób przedstawiono również pogoń potworów zamieszkujących podziemny świat domagających się od bohaterki wydania kogoś innego w zamian za jej uwolnienie. Szczegóły tego ostatniego Tokarczuk jednak zmienia, zastępując mitycznego pyszałkowatego męża Inany jej (wiernym) ogrodnikiem, którego postać, niekoniecznie chwalebną, zaczerpnęła
z innego przekazu. Ten zabieg jednak pozwala na rozbudowanie powieściowego motywu ludzkiej wierności i poświęcenia. Szlachetne intencje pchające Annę In do podziemnego świata prawdopodobnie odbiegają od celów Inany opisanych przez starożytnych. Można domniemywać, że żądza władzy przykryta pokorą pojednania pcha ją w kierunku zdetronizowania siostry.
Warto zwrócić uwagę na zabieg językowy polegający na zastosowaniu powtórzeń — zjawisko bardzo często występujące w poetyckich tekstach sumeryjskich, a także bezpośrednią analogię do imion bohaterów. Autorka spolszczyła je, co zrozumiałe, lektura mitów jednakże pozwala dostrzec bezpośrednie skojarzenia. Przyjrzyjmy się też postaciom narratorek. To wprost nazwane osoby, ale prosty zabieg językowy „ja każda”, którym się przedstawiają, przeobraża je niejako w narratora zbiorowego zdającego relację z fundamentalnych wydarzeń z dziejów świata.
W utworze Anna In w grobowcach świata, przywołując starożytne przypowieści
i ubierając je w bardziej współczesne szaty, Olga Tokarczuk pisze o tym, co ważne,
o wierności ideałom, wytrwałości, oddaniu i miłości, a także o sile życia pozwalającej na przetrwanie. To powieść skłaniająca do dalszych poszukiwań, gdyż nie wszystko w niej zostało dopowiedziane. Poszedłem tym tropem.
Korzystałem z opracowania: Krystyna Łyczkowska, Krystyna Szarzyńska, Mitologia Mezopotamii, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa, 1986.
Poznaj inne utwory Olgi Tokarczuk: 1. Prowadź swój pług przez kości umarłych,
2. Prawiek i inne czasy, 3. Zgubiona dusza, 4. Bieguni, 5. Profesor Andrews w Warszawie. Wyspa i 6. Dom dzienny, dom nocny.