Henry David Thoreau, Obywatelskie nieposłuszeństwo (ang. Civil Disobedience), tłum. Halina Cieplińska, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań, 2006.
W traktacie Obywatelskie nieposłuszeństwo Thoreau pisze: „Czyż nie mógłby powstać taki rząd, w którym rzeczywista decyzja o tym, co dobre, a co złe, nie będzie zależała od rządzącej większości, ale od sumienia”?* To fundamentalna myśli na temat roli państwa zdefiniowana przez tego dziewiętnastowiecznego amerykańskiego transcendentalistę.
Henry David Thoreau znany jest przede wszystkim ze zrealizowanego projektu Walden**. Jednocześnie ten purytański myśliciel był zwolennikiem tezy o służebnej roli państwa wobec obywateli, w której rząd przez nich wybrany powinien kierować się przede wszystkim sprawiedliwością i moralnością. Dlatego też zbulwersowany nieakceptowalną polityką rządu USA sankcjonującą niewolnictwo i prowadzącą
w latach czterdziestych XIX w. wojnę z Meksykiem, zaczął wyrażać swoje niezadowolenie. Objawem tego było wstrzymywanie się od płacenia podatków, aby nie finansować niemoralnego postępowania.
Na kolejnych stronach Obywatelskiego nieposłuszeństwa Thoreau wykłada swój pogląd zezwalający każdemu obywatelowi na okazanie dezaprobaty wobec nieakceptowanego zachowania władz poprzez wstrzymywanie się od wykonywania obowiązków. Nie namawia do zbrojnego oporu, ale do pokojowego wyrażania niezadowolenia: niepłacenia podatków, niewykonywania poleceń administracji państwa, wstrzymywania się od obejmowania rządowych stanowisk, nakłaniania innych do przyjęcia podobnej postawy. „Kiedy obywatel odmawia posłuszeństwa,
a urzędnik rezygnuje z posady, wówczas dokonuje się rewolucja”.
Wszyscy kojarzymy pojęcie biernego oporu choćby z Gandhim czy Martinem Lutherem Kingiem. Ale to właśnie Henry David Thoreau w połowie XIX stulecia stworzył teoretyczne podstawy takiego działania, ilustrując je własną postawą życiową.
Na koniec ponownie oddajmy mu głos: „Kiedy mniejszość dostosowuje się do większości, jest bezsilna; […] gdy rzuca się jak kłoda całym swoim ciężarem, nikt jej nie pokona”.
*cytaty pochodzą z omawianej książki.
** Thoreau przez ponad dwa lata mieszkał w lesie niedaleko jeziora Walden, żyjąc w zgodzie z naturą. Owocem tego okresu jest zbiór esejów filozoficznych Walden, czyli życie w lesie.