Mariusz Surosz, Pepiki. Dramatyczne stulecie Czechów, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa, 2010.
Pepiki to najnowsza historia Czechów pokazana biografiami jej znaczących aktorów. Mariusz Surosz rozpoczyna od skutków Pierwszej Wojny Światowej i rozpadu Cesarstwa Austro-Węgierskiego, w wyniku czego powstaje niepodległa Czechosłowacja, aby ostatecznie zatrzymać się na początku ubiegłej dekady.
Jak autor twierdzi we wstępie, na kolejnych stronach Pepików próbuje przełamać stereotyp biernego i poddańczego Czecha. Decydentów, którzy uginają się pod presją Trzeciej Rzeszy w obliczu Traktatu Monachijskiego i zajęcia Sudetów,
a następnie utworzenia Protektoratu Czech i Moraw, przedstawia jako pragmatyków, którzy dążyli do uratowania dla Czechów tego, co można było ocalić. To ciekawe choć trochę karkołomne podejście. Należy jednak dodać, że podobne spojrzenie obserwujemy w filmie Petra Zelenki Zagubieni, który inspirował się esejem Jana Tesařa. Z drugiej strony autor poświęca osobne rozdziały wyjątkowym, aczkolwiek nieznanym szerzej, postaciom walczącym o odzyskanie niepodległości oraz przeciwko komunistycznym rządom. Czytelnik poznaje więc Josefa Františka, czeskiego pilota walczącego w Dywizjonie 303, a także działaczy i intelektualistów opozycji demokratycznej w czasach demokracji ludowej. W tym ostatnim przypadku Surosz nie skupia się na pierwszoplanowych postaciach, choć tych nie pomija, ale na aktorach drugiego planu, mniej widocznych, lecz bez których trudno wyobrazić sobie skuteczność ówczesnych działań. Czytelnik ma okazję poznać także czarne charaktery ostatnich dziesięcioleci czeskiej historii jak np. Karl Hermann Frank czy Klement Gottwald.
W nienarzucający się sposób krótkimi biografiami swoich bohaterów Mariusz Surosz prowadzi czytelnika przez nieoczywiste lub znane jedynie pobieżnie wydarzenia ostatnich stu lat historii Braci Czechów.
Forma opowieści Pepików jest szczególnie warta podkreślenia. W nienarzucający się sposób krótkimi biografiami swoich bohaterów Mariusz Surosz prowadzi czytelnika przez nieoczywiste lub znane jedynie pobieżnie wydarzenia ostatnich stu lat historii Braci Czechów. Rząd czeski na emigracji, Praska Wiosna, Karta 77 czy Aksamitna rewolucja przestają być jedynie hasłami. Trudno wówczas nie dostrzec analogii do najnowszej historii Polski i nie zauważyć, że rzeczy dzisiaj oczywiste wówczas takimi nie były. Podobnie jak wielu Polaków nie znało Czesława Miłosza w momencie otrzymywania przez niego najbardziej prestiżowego pisarskiego wyróżnienia, tak niewiele miejsca poświecono wówczas Josefowi Seifertowi, jedynemu jak dotychczas czeskiemu literackiemu nobliście.
Autor nie ucieka od trudnych tematów i pokazuje mało chlubną rolę Polski
w osłabianiu pozycji południowego sąsiada w 1938 r. oraz trzydzieści lat później. Jednocześnie podkreśla współpracę opozycji antykomunistycznej obu krajów.
Po powieściach Przez ucho igielne (recenzja — tutaj) oraz Mój czołg (recenzja — tutaj) Pepiki stanowią kolejną lekturę o najnowszej historii obu naszych południowych sąsiadów, którą przeczytałem bez zachwytów, ale z dużym zaciekawieniem.
Uzupełnienie:
W 2021 roku nakładem oficyny Wydawnictwo Czarne ukazała się trzecia edycja książki. W niej Mariusz Surosz dodał życiorysy kolejnych sześciu osób, które odegrały ważną rolę w historii państwa w ciągu ostatniego stulecia. Autor zachował mieszankę czarnych charakterów i pozytywnych postaci, polityków oraz literatów
i przedsiębiorców, idealistów i koniunkturalistów. Pojawia się wśród nich postać wyjątkowego, choć niedocenianego pisarza Karela Čapka.