Przeskocz do treści

Hermann Hesse, Demian, czyli o przemianie

Hermann Hesse, Demian, (niem.: Demian. Die Geschichte von Emil Sinclairs Jugend), tłum. Maria Kurecka, Wydawnictwo Media Rodzina, Poznań, 2017.

To kolejny przykład powieści formacyjnej pióra Hermanna Hessego. W odróżnieniu od poprzedniej ta jest znacznie dojrzalsza.

Demian powstał w czasie Pierwszej Wojny Światowej, a zatem kilkanaście lat po poprzedniej próbie nakreślenia życiowego motta przez twórcę młodego wówczas  jeszcze, ale już z niemałą liczbą życiowych zwrotów — mowa o powieści Peter Camenzind. Niniejsza powieść to, posługując się dzisiaj używanymi terminami, young/new adult o wyrazistej antywojennej wymowie.

Apel o wykształcenie w sobie umiejętności krytycznej analizy otaczającej rzeczywistości zostaje wykorzystany do antywojennego manifestu.

Fabuła zaczyna się dość standardowo. Emil, główna postać powieści wymieniona
w tytule niemieckiego wydania, uczeń szkoły powszechnej, chcąc zaimponować rówieśnikom, ucieka się do kłamstwa. To sprowadza na jego głowę kłopoty — jest szantażowany. Chłopiec nie zna innego życia, niż to zdefiniowane rytmem domowym z jednoznacznymi regułami, w których nagradza się za dobre uczynki i srodze karze za odstępstwa od zasad. Nie wie zatem, jak wyplątać się z niewygodnej dla siebie sytuacji. Z problemu wybawia go jednak w niewiadomy dla zainteresowanego sposób, nowy, bardziej zaawansowany wiekiem uczeń, Demian. Od tego momentu wpływ starszego kolegi na życie Emila okaże się brzemienny w skutkach. Młodzieniec odrzuca dotychczasowy sposób myślenia i podejmuje próby odpowiedzi na pytanie, czy przekazywane przez dorosłych w szkole i w domu kanony życia i wiary są właściwym spojrzeniem na nie. Zaczyna rozumieć, że należy patrzeć krytycznie na odbierane bodźce, gdyż prawdopodobnie świat jest zupełnie inny, niż się wydaje oraz niż inni chcą, by on go widział. Szczególnie silnie świadomość młodzieńca kształtuje szokująca dla niego myśl, że bóg, kimkolwiek jest, może aprobować również zło. To bardzo silny komunikat przez wiele stron epatujący swoim przekazem.

Apel o wykształcenie w sobie umiejętności krytycznej analizy otaczającej rzeczywistości zostaje wykorzystany do antywojennego manifestu. Zostaje on zobrazowany przemianą protagonisty, który zaczyna rozpoznawać pozory i propagandowe hasła, w wyniku czego przestaje wierzyć w sens niszczenia w imię nowego początku. Sam pisarz, bolejąc nad hejtem, jak byśmy to dziś powiedzieli, który wylał się na niego z powodu głoszonych antywojennych tez, wydał powieść pod pseudonimem (Emil Sinclair). Dopiero kolejne edycje ujawniały rzeczywistego autora. W omawianym wydaniu warto zwrócić uwagę na projekt okładki. Dostrzegamy w niej zmianę z dziecięcej naiwności w dojrzałość?

Demian to ważna książka. Spośród dotychczas przeczytanych lektur z twórczości Hermanna Hessego siłę przekazu w niej zawartego porównuję z Wilkiem stepowym i Siddharthą.