David Zane Mairowitz, Robert Crumb, Kafka (ang. Kafka), tłum. Zofia Ziemann, Wyd. Słowo/obraz terytoria, Gdańsk, 2019.
Kafka stanowi przekład komiksu wydanego w pierwszej połowie lat dziewięćdziesiątych XX w. To nietypowa, miejscami porywająca, a przede wszystkim wciągająca od pierwszej strony biografia słynnego pisarza. Zaglądnijmy więc do środka.
Książka nie jest typowym komiksem. To zbiór rysunków z bardzo bogatymi didaskaliami lub też, odwróćmy, krótka biografia Kafki niezmiernie bogato okraszona ilustracjami. Czyli Mairowitz pisze, a Crumb rysuje. Autorzy postawili sobie za cel wyjaśnić czytelnikowi wpływ wydarzeń życiowych oraz atmosfery, jaką nasiąkał Kafka na twórczość Prażanina. Udało im się to znakomicie. Prezentują ówczesne otoczenie społeczne — wszechobecny antysemityzm, nienawiść do ludności niemieckojęzycznej po zakończeniu Pierwszej Wojny Światowej i upadku Cesarstwa Austro-węgierskiego i następnie pokazują ich wpływ na osobowość Kafki oraz, w rezultacie, na jego pisarstwo.
Kafka to Kafka na skróty. Znawcy jego twórczości nie znajdą
w książce niczego nowego, być może poza zapadającymi
w pamięć rysunkami. Amatorzy jego pisarstwa dojrzą
w niniejszej biografii ciekawy bryk i doskonałą zachętę do sięgnięcia po więcej.
To samo dotyczy wychowania w domu. Apodyktyczność ojca, jego wieczne niezadowolenie z osiągnięć syna oraz nieprzerwana krytyka jego poczynań wywoływała w autorze Procesu wieczne poczucie winy, kompleks niższości
i przekonanie o nieudacznictwie, które należy karać. Franz Kafka stawał się swoim bohaterem, anonimowym Józefem K. lub po prostu K jak bohater Zamku. Stąd tylko krok do kompleksów wobec kobiet czy poczucia niższości. To wszystko odnajdujemy w jego twórczości (przeczytaj recenzję tomu Cztery opowiadania. List do ojca — tutaj). Nie mogłem oprzeć się wrażeniu, że określenie „rodzina dysfunkcjonalna” na opisanie państwa Kafków to tylko eufemizm oraz że młody Franz miał po prostu przechlapane.
Rysunki Roberta Crumba to sztuka sama w sobie. Autorzy przyjęli bardzo pomysłowe podejście do opowiedzenia historii: fakty z życia Kafki okraszane są jedną lub kilkoma ilustracjami, podczas gdy przytoczenie treści jego dzieł oraz podkreślenie alter ego autora poznajemy, czytając krótki komiks. Kreska Crumba jednocześnie zachwyca i poraża: rysunki postaci prostackiego i odrażającego Kafki seniora, oczu młodego Franza wypełnione spiralami, które kojarzą się ze strachem
i obsesją, jego wciąż zgarbione plecy i głowa schowana w ramionach, groteskowość postaci opowiadań i powieści uosabiająca ich cechy. To wszystko sprawia, że historia sama się opowiada, a ilustracje stanowią znakomite uzupełnienie rozbudowanych opisów.
Mairowitz i Crumb pozwalają czytelnikowi szerzej odkryć pisarza. Nie koncentrują się na aspekcie twórczości pokazującej uwikłanie jednostki, ale pokazują tego autora jako znakomitego obserwatora i analityka osobowości, który potrafi precyzyjnie opisać skomplikowane człowiecze wnętrze, nie stroniąc przy tym od humoru.
Kafka to Kafka na skróty. Znawcy jego twórczości nie znajdą w książce niczego nowego, być może poza zapadającymi w pamięć rysunkami. Amatorzy jego pisarstwa dojrzą w niniejszej biografii doskonałą zachętę do sięgnięcia po więcej.
Zobacz też film.