Ewa Małkowska-Bieniek, Wspólnicy i rywale. Koleje życia Kronenbergów i Blochów, Wydawnictwo CM, Warszawa, 2019.
Tytuł mówi wszystko. Ewa Małkowska-Bieniek, historyk sztuki i znawczyni dziejów Żydów polskich, jako wspólników i rywali przedstawia twórców fortun dwóch rodów pochodzenia żydowskiego, którzy swoje życie i pracę związali z Warszawą.
Bogatą faktograficznie powieść Wspólnicy i rywale. Koleje życia Kronenbergów
i Blochów określiłbym fabularyzowanym dokumentem. Autorka opisuje kilkadziesiąt lat życia wymienionych w tytule rodzin zasymilowanych Żydów z punktu widzenia ich wkładu w rozwój gospodarczy i społeczny ziem zaboru rosyjskiego w drugiej połowie XIX w. Leopold Kronenberg i Jan Bloch położyli podwaliny pod rozwój linii kolejowych ówczesnych zachodnich rubieży rosyjskiego cesarstwa, a sam Bloch przyczynił się do budowy drogi żelaznej aż do Morza Czarnego. Jednakże wkład obydwu panów oraz ich spadkobierców wybiega daleko poza rozwój transportu
i innych dziedzin gospodarki. Założony przez Kronenbergów i z ich (oraz Blochów) dużym udziałem finansowym Bank Handlowy, Szkoła Handlowa będąca pierwszą wyższą uczelnią ekonomiczną na tych terenach, której absolwenci współtworzyli późniejszą Szkołę Główną Handlową czy też Filharmonia Warszawska należą do najbardziej spektakularnych przykładów, choć nie wyczerpują efektów ich wysiłków. Z kolei Bloch dał się poznać jako pacyfista, autor antywojennego traktatu
i organizator międzynarodowej konferencji pokojowej oraz fundator Muzeum Wojny i Pokoju w Lucernie. Czy wiecie, że został zgłoszony do Pokojowej Nagrody Nobla?
To nie tylko kopalnia wiedzy dla miłośników historii Warszawy, ale przede wszystkim odtworzenie życia dziewiętnastowiecznych wyższych sfer towarzyskich oraz pokazanie ówczesnych zjawisk społecznych.
Strona faktograficzna stanowi dla mnie podstawową wartość książki. Ogrom informacji Ewa Małkowska-Bieniek umiejętnie równoważy przedstawieniem wielu nieoczywistych faktów tamtej epoki oraz prezentacją jej tła. Wspólnicy i rywale to nie tylko kopalnia wiedzy dla miłośników historii Warszawy, ale przede wszystkim odtworzenie życia dziewiętnastowiecznych wyższych sfer towarzyskich oraz pokazanie ówczesnych zjawisk społecznych, takich jak łapówkarstwo jako podstawowy sposób załatwiania interesów z urzędnikami rosyjskimi, czy też silnie obecny w społeczeństwie antysemityzm. Nie brakuje także wątków niepodległościowych oraz zarysowania niepokojów społecznych, coraz powszechniejszych w Europie drugiej połowy XIX w.
Prosty przekaz i opisowe tytuły rozdziałów pozwalają na łatwe uporządkowanie bogatej wiedzy. Przez kolejne strony powieści przewija się liczne grono ówczesnych luminarzy nauki i kultury — to dodatkowa jej wartość. W tym kontekście warto więc zwrócić uwagę na notki biograficzne postaci wymienionych w książce oraz na słowniczek terminów hebrajskich i jidysz umieszczone tuż przed spisem treści.
Książkę polecam szerokiemu gronu czytelników zainteresowanych historią. Atrakcyjności powieści dodaje bogaty wybór rycin oraz zdjęć przedstawiających architekturę i mieszkańców dziewiętnastowiecznej stolicy Królestwa Polskiego.
Przeczytaj wywiad z autorką.
Przeczytaj też recenzję innej książki sięgającej końca XIX w.: Theodore Fontane Effi Briest.