Czyngiz Ajtmatow, Dzieciństwo (Kindheit in Kirgisien), tłum. Jolanta Piaseczna,
Wyd. Arcus Publishing, Biszkek (Kirgistan), 2017.
Czyngiz Ajtmatow nie napisał Dzieciństwa. Czyngiz Ajtmatow podyktował Dzieciństwo. Słuchaczem był jego tłumacz na niemiecki Friedrich Hitzer. Dlatego też pierwsza publikacja wspomnień tego autora piszącego po rosyjsku i kirgisku ukazała się
w języku Goethego. Właśnie to wydanie jest podstawą tłumaczenia*. Rodacy Ajtmatowa mogli poznać kolejne dzieło swojego największego pisarza dzięki przekładowi … wersji tureckiej.
Dzieciństwo stanowi zbiór kilkunastu autobiograficznych opowiadań. Choć koncentrują się na młodości Ajtmatowa spędzonej w Azji Centralnej oraz Rosji, kilka z nich prezentuje również Kirgiza jako początkującego pisarza.
Dzieciństwo w dojmujący sposób opisuje strach przed aparatem państwowym, wojenną biedę i konieczność radzenia sobie w skrajnie trudnych życiowych sytuacjach. Z drugiej strony nostalgicznemu spojrzeniu towarzyszą anegdoty
o wydarzeniach wygrzebywanych z zakamarków pamięci.
Z tego niepozornego, kilkudziesięciostronicowego zbioru wyłania się proces formacji charakteru młodego człowieka wykuwanego w trudach, biedzie
i politycznym terrorze. Osierocony w czasie stalinowskich czystek w 1937 r. Ajtmatow, mieszkając z rodzeństwem, matką i jej siostrą, bardzo szybko musiał przejąć część ciężaru utrzymania rodziny. Dzięki znajomości rosyjskiego szybko zaczynał pełnić funkcje wiejskiego sekretarza i poborcy podatków, wpierając również licznych niepiśmiennych sąsiadów w kontaktach z administracją państwa.
Dzieciństwo w dojmujący sposób opisuje strach przed aparatem państwowym, wojenną biedę i konieczność radzenia sobie w skrajnie trudnych życiowych sytuacjach. Z drugiej strony nostalgicznemu spojrzeniu towarzyszą anegdoty
o wydarzeniach wygrzebywanych z zakamarków pamięci. A to wszystko jak zawsze u Ajtmatowa, zanurzone w opisie zwyczajów i zapomnianych już legend, a także odchodzącego w przeszłość odwiecznego trybu życia pasterskiego.
Ciekawie brzmią opisywane zabiegi prowadzące do ominięcia cenzury i pomoc, jaką Autor otrzymywał w tym zakresie. Z wypiekami na twarzy czytałem o tle powstawania Dżamili, dzieła, które przyniosło pisarzowi popularność wśród europejskich czytelników (opowiadanie Dżamila i Danijar). Przypomniałem sobie wówczas rozmowę, jaką odbyłem kilka miesięcy temu z panią Gulzat Kokoevą, Kirgiską mieszkającą w Polsce**, która przytoczyła historię kobiety będącej pierwowzorem tytułowej bohaterki. Według tej relacji jej los był zgoła odmienny od przeżyć literackiej postaci.
Poszczególne opowiadania w zbiorze Dzieciństwo są zróżnicowane w treści
i charakterze. To stary, dobry Ajtmatow, choć trochę bardziej dosłowny i lakoniczny niż w swoich powieściach.
Zobacz też inne powieści Czyngiza Ajtmatowa: 1. Dżamila, 2. Biały statek, 3. Golgota, 4. Dzień dłuższy niż stulecie. Film.
* Jolanta Piaseczna prowadzi portale propagujące język i kulturę Kirgistanu, w tym kirgiski.pl
** Gulzat Kokoeva popularyzuje kulturę i historię Kirgistanu, prowadząc portal kyrgyzstan.pl